Uygur Türklerinin tarihi, Orta Asya’nın en köklü ve etkili medeniyetlerinden birini temsil eder. Uygur Türklerinin tarihi, özellikle Kansu ve Hoço Uygur Devletleri döneminde büyük bir kültürel ve siyasi gelişme göstermiştir. Göktürk Kağanlığı’nın yıkılmasının ardından ortaya çıkan bu devletler, hem Budizm ve Maniheizm gibi dinlerin yayılmasında hem de ticaret yollarındaki etkileriyle dikkat çeker.

İçindekiler

Uygur Türklerinin Tarihi: Kansu ve Hoço Uygur Devletleri

Uygur Türklerinin Tarihi: Kansu ve Hoço Uygur Devletleri

Uygur Kağanlığı: Kuruluşu ve İlk Dönemleri

Uygur Kağanlığı, Türk tarihindeki önemli devletlerden biridir. Göktürk Kağanlığı’nın yıkılmasından sonra, 744 yılında Uygurlar, kendi devletlerini kurmuşlardır. Uygurların kökeni, Türk boylarının birleşmesine dayanmaktadır. Bu boylar, Orta Asya’nın farklı bölgelerinden gelen Türk halklarını bir araya getirmiştir.

Kağanlığın ilk dönemlerinde Uygurlar, güçlü bir yönetim sistemi oluşturmuş ve siyasi istikrar sağlamışlardır. Başkentleri Orhun Vadisi’nde yer alan Karabalgasun şehri olmuştur. Bu dönem, Uygurların siyasi gücünün zirveye ulaştığı ve bölgedeki diğer güçlerle mücadele ettiği bir süreçtir.

Uygur Kağanlığı, yalnızca askeri başarılarıyla değil, aynı zamanda kültürel ve dini katkılarıyla da öne çıkmıştır. Budizm ve Maniheizm gibi dinlerin benimsenmesi, Uygurların kültürel çeşitliliğini ve dini hoşgörüsünü artırmıştır. Bu durum, Uygur Kağanlığı’nı Orta Asya’nın diğer devletlerinden ayıran önemli bir özelliktir.

Göçebe Türk geleneklerinden yerleşik hayata geçiş, Uygurların tarihindeki önemli bir dönüm noktasıdır. Uygurlar, tarımsal faaliyetlerle uğraşmış ve ticaret yollarını kontrol ederek ekonomik açıdan güçlenmiştir. İpek Yolu üzerindeki konumları, Uygurların ticari ilişkilerini geliştirmelerine katkı sağlamıştır.

Kansu Uygur Devleti

Göktürk Kağanlığı’nın yıkılmasının ardından ortaya çıkan Kansu Uygur Devleti, Uygurların bölgedeki varlıklarını sürdürebilmeleri açısından kritik bir öneme sahiptir. Devletin merkezi, günümüzde Çin sınırları içinde kalan Kansu bölgesinde kurulmuştur. Bu bölgede yaşayan Uygurlar, hem Çin ile hem de çevredeki diğer Türk boylarıyla güçlü ilişkiler geliştirmiştir.

Kansu Uygur Devleti’nin yönetim yapısı, geleneksel Türk kağanlık modeline dayanıyordu. Kağanlar, halkın refahını artırmaya yönelik reformlar gerçekleştirmiş ve toplumsal düzeni sağlamıştır. Ayrıca, Budizm ve Maniheizm gibi dinler, devletin resmi yapılarında etkili bir şekilde temsil edilmiştir.

Bu devletin en dikkat çekici özelliklerinden biri, diplomatik ilişkilerde gösterdiği başarıdır. Çin ile yürütülen barışçıl ilişkiler, bölgedeki siyasi istikrarı artırmıştır. Kansu Uygur Devleti, ticari yollar üzerindeki stratejik konumunu kullanarak ekonomik anlamda da önemli bir güç haline gelmiştir.

Hoço (Turfan) Uygur Devleti

Hoço Uygur Devleti, Uygurların Turfan bölgesinde kurduğu ve kültürel anlamda zirveye ulaştığı bir devlettir. Bu dönemde Uygurlar, özellikle sanat ve edebiyat alanında büyük bir gelişme göstermiştir. Budizm ve Maniheizm, Hoço Uygur Devleti’nde hem dini hem de kültürel bir rehberlik sağlamıştır.

Devletin başkenti olan Hoço, sadece bir yönetim merkezi değil, aynı zamanda bir kültür merkezi olarak da işlev görmüştür. Hoço’daki Budist tapınaklar ve dini metinler, dönemin dini yaşamını anlamak açısından önemli kaynaklardır. Ayrıca, bu eserler Uygur halkının estetik anlayışını ve sanata olan ilgisini yansıtmaktadır.

Ticaret yolları üzerinde bulunan Hoço Uygur Devleti, ekonomik olarak da güçlü bir yapıya sahipti. İpek Yolu üzerindeki ticari faaliyetler, devletin zenginleşmesine ve uluslararası arenada tanınmasına katkı sağlamıştır. Bu dönemde üretilen ipek ve diğer ticari ürünler, Hoço’nun ekonomik gücünü artırmıştır.

Uygurların Tarihteki Yeri

Uygur Kağanlığı ve devamında gelen Kansu ile Hoço Uygur Devletleri, Türk tarihindeki önemli dönüm noktalarını temsil etmektedir. Bu devletler, Orta Asya’da siyasi, dini ve kültürel anlamda büyük bir etki bırakmıştır. Uygurlar, hem kendi dönemlerinde hem de sonraki yüzyıllarda Türk kültürünün ve medeniyetinin gelişimine katkı sağlamıştır.

Uygur Kağanlığı’nın yıkılmasından sonra bile, Uygur halkı kültürel varlıklarını ve etkilerini sürdürmüştür. Bugün, Uygurların tarihini anlamak, Türk dünyasının köklü geçmişini ve kültürel zenginliğini kavramak açısından büyük bir öneme sahiptir.

Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar

Ağca, F. (2006). Eski Uygur Türkçesiyle Yazılmış Eserlerin Ses ve Şekil Özelliklerine Göre Tarihlendirilmesi (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.

Arat, R. R. (1930). Zur Heilkunde der Uiguren I. SPAW, Phil. Hist., 451–473.

Arat, R. R. (1932). Zur Heilkunde der Uiguren II. SPAW, Phil. Hist., 401–448.

Arat, R. R. (1937). Türkische Turfan-Texte VII. Von Dr. G. R. Rachmati. Berlin: Mit Sinologischen Anmerkungen von Dr. W. Eberhard.

Arat, R. R. (1987). Eski Türk Hukuk Vesikaları: I. Şarkî Türkistan’da Yapılan Araştırmalara Kısa Bir Bakış. In O. F. Sertkaya (Ed.), Makaleler (Vol. 1, pp. 508–513). Ankara: TTK Yay.

Arat, R. R. (1991). Eski Türk Şiiri (3rd ed.). Ankara: TTK Basımevi.

Asmussen, J. P. (1975). Manichaean Literature. New York: Harper & Row.

Barutçu-Özönder, F. S. (2002). Eski Türklerde Dil ve Edebiyat. In Türkler (Vol. 3, pp. 457–492). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.

Bazin, L. (1991). Les Systemes Chronologiques Dans le Monde Turc Ancien. Budapest: Akademiai Kiado.

Clark, L. (1975). Introduction to the Uyghur Civil Documents of East Turkestan (13th – 14th cc.) (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Indiana University.

Clauson, G. (1964). Early Turkish Astronomical Terms. UAJb, 35, 350–368.

Akademik Çalışmalar

Uygur Türklerinin tarihi ve kültürü üzerine akademik çalışmalara ulaşmak için aşağıdaki bağlantıları inceleyebilirsiniz:

DergiPark Makaleleri:
- “Uygur Türklerinin Destanlarındaki Tarihi Gerçekler” başlıklı makale, Uygur destanlarının tarihi gerçeklerle ilişkisini inceler. DergiPark
- “Uygur Türklerinin Destanları ve Kültürü Hakkında Özet” başlıklı çalışma, Uygur destanları ve kültürü üzerine genel bir değerlendirme sunar. DergiPark
- “Uygur Türklerini ve Kültürlerini Tanıyalım” başlıklı makale, Uygur kültürünün çeşitli yönlerini tanıtır. DergiPark
YÖK Tez Merkezi Tezleri:
- “20. Yüzyıl Uygur Edebiyatının Önemli Temsilcilerinin Hayatı, Eserleri ve Edebi Kişiliği” başlıklı yüksek lisans tezi, 20. yüzyıl Uygur edebiyatının önde gelen yazarlarını inceler. Tez Portal
- “Eski Uygur Türkçesiyle Yazılmış Eserlerin Ses ve Şekil Özelliklerine Göre Tarihlendirilmesi” başlıklı doktora tezi, Eski Uygur Türkçesi metinlerinin dil özelliklerini analiz eder. Tez Portal
- “Uygur Meşrep Geleneği ve Oyunları” başlıklı yüksek lisans tezi, Uygur Türklerinin geleneksel meşrep eğlencelerini ve oyunlarını araştırır. Tez Portal

Bu kaynaklar, Uygur Türklerinin tarihi, edebiyatı, dili ve kültürel gelenekleri hakkında derinlemesine bilgi edinmek isteyen araştırmacılar için değerli bilgiler sunmaktadır.