Türk Dış Politikası (1939-1950), II. Dünya Savaşı’nın ve sonrasındaki Soğuk Savaş’ın etkileriyle şekillenmiş, Türkiye’nin uluslararası arenada denge politikası izlemesine odaklanmıştır. Bu dönemde Türkiye, tarafsızlık politikasıyla savaşın yıkıcı etkilerinden korunmuş, ancak savaş sonrası Batı’ya yönelerek ekonomik ve askeri yardımlardan yararlanmıştır. Türk Dış Politikası (1939-1950), uluslararası ilişkilerde modern Türkiye’nin temellerini atan önemli bir dönemdir.
İçindekiler
Türk Dış Politikası (1939-1950): Savaş ve Diplomasi Dönemi
Giriş
Türk dış politikası, 1939-1950 yılları arasında büyük değişimlerin yaşandığı kritik bir dönemden geçmiştir. II. Dünya Savaşı’nın etkileri, savaş sonrası dönemin Soğuk Savaş dinamikleri ve Türkiye’nin uluslararası konumunu yeniden şekillendirme çabaları, bu dönemin temel unsurları olmuştur. Bu yazıda, 1939-1950 yılları arasındaki Türk dış politikasını, savaş dönemi ve savaş sonrası dönem olarak iki ayrı başlık altında inceliyoruz.
1. 1939-1945 Yılları Arası Türk Dış Politikası
Savaş Öncesi Türkiye’nin Pozisyonu
1939 yılına gelindiğinde, Türkiye uluslararası alanda barış politikasını sürdürerek olası bir savaşın etkilerinden korunmayı hedefliyordu. Atatürk’ün “Yurtta sulh, cihanda sulh” ilkesini dış politikanın temeli olarak benimseyen Türkiye, Avrupa’da yükselen gerilim karşısında stratejik bir denge politikası izlemeye çalıştı. Özellikle Almanya’nın yayılmacı politikaları ve İtalya’nın Akdeniz’deki saldırgan tutumu, Türkiye’nin güvenlik endişelerini artırdı. Bu bağlamda, hem kendi güvenliğini sağlamak hem de uluslararası dengeleri korumak için dikkatli bir diplomatik duruş sergilendi.
Türkiye’nin Tarafsızlık Politikası
II. Dünya Savaşı sırasında Türkiye, tarafsızlık politikasını kararlılıkla sürdürdü. Bu politika, Türkiye’nin savaşın yıkıcı etkilerinden uzak kalmasını ve kaynaklarını korumasını sağladı. Ancak bu tarafsızlık, savaşın her iki tarafındaki güçlerin baskısıyla sürekli sınandı. Almanya, Türkiye’yi kendi yanında savaşa katılmaya ikna etmeye çalışırken, müttefikler de Türkiye’den destek bekledi. Tarafsızlık politikasının en büyük zorluğu, bu baskılara rağmen ulusal çıkarları koruyarak dengeli bir politika izlemek oldu.
Sovyetler ve İtalya ile İlişkiler
Sovyetler Birliği’nin Boğazlar üzerindeki talepleri, Türkiye’nin güvenlik politikalarını doğrudan etkileyen bir diğer önemli faktördü. Sovyetler, Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin kendi lehine yeniden düzenlenmesini talep ederken, Türkiye bu talepleri reddetti ve Boğazların uluslararası statüsünü korumayı başardı. Aynı dönemde, İtalya’nın Akdeniz’deki saldırgan tutumu Türkiye’nin savunma stratejilerini yeniden gözden geçirmesine neden oldu. Bu bağlamda, özellikle askeri harcamalara öncelik verilerek sınır güvenliği artırıldı.
Üçlü İttifak Anlaşması
Türkiye, 1939 yılında İngiltere ve Fransa ile Üçlü İttifak Anlaşması’nı imzaladı. Bu anlaşma, olası bir saldırıya karşı Türkiye’ye güvenlik garantisi sağladı. Ancak II. Dünya Savaşı’nın hızla değişen dinamikleri, bu ittifakın etkisini sınırlı hale getirdi. Türkiye, bu süreçte savaşa doğrudan katılmaktan kaçındı ve tarafsızlık politikasını sürdürdü. Üçlü İttifak, savaş sonrası Türkiye’nin Batı bloğuna yönelme sürecinde önemli bir adım olarak değerlendirilebilir.
Sonuç
1939-1945 yılları arasında Türkiye’nin dış politikası, tarafsızlık politikası ve denge stratejileri üzerine şekillenmiştir. Türkiye, savaşın yıkıcı etkilerinden korunmayı başarmış, ancak bu süreçte ciddi diplomatik zorluklarla karşılaşmıştır. Bu dönem, Türkiye’nin uluslararası ilişkilerde bağımsız bir dış politika izleme çabalarının önemli bir örneğini oluşturur.
2. 1945-1950 Yılları Arası Türk Dış Politikası
San Francisco Konferansı ve BM Üyeliği
II. Dünya Savaşı’nın sona ermesiyle uluslararası arenada yeni bir düzen kurma çabaları başlamış, Türkiye de bu sürecin bir parçası olmuştur. 1945 yılında, Almanya ve Japonya’ya savaş ilan eden Türkiye, bu stratejik adımla Birleşmiş Milletler’in (BM) kurucu üyeleri arasında yer alma hakkı kazanmıştır. San Francisco Konferansı’na katılan Türkiye, barışın ve uluslararası iş birliğinin tesisi için destek verdiğini göstermiştir. BM üyeliği, Türkiye’nin uluslararası alanda prestijini artırmış ve gelecekteki dış politika hamlelerinde etkili bir araç olmuştur.
Sovyet Talepleri ve Batı’ya Yöneliş
Savaş sonrası dönemde Türkiye’nin karşılaştığı en büyük zorluklardan biri, Sovyetler Birliği’nin Boğazlar üzerindeki baskıları olmuştur. Sovyetler, Boğazların kontrolünün kendilerine bırakılmasını ve Montrö Sözleşmesi’nin yeniden düzenlenmesini talep etmişlerdir. Bu talepler, Türkiye’nin güvenlik kaygılarını artırmış ve dış politikada yeni bir yönelime sebep olmuştur.
Sovyet tehdidine karşı koymak isteyen Türkiye, Batı ile yakınlaşma politikasını benimsemiştir. Bu süreçte ABD ve İngiltere ile ilişkiler geliştirilmiş, Türkiye Batı bloğunda yer almak için adımlar atmıştır. Bu değişim, Türkiye’nin Soğuk Savaş yıllarında Batılı ittifakların bir parçası olmasını sağlamıştır.
Marshall Planı ve Truman Doktrini
Ekonomik kalkınma ve savunma gücünü artırma çabaları içinde olan Türkiye, ABD tarafından sunulan Marshall Planı ve Truman Doktrini yardımlarından yararlanmıştır. Marshall Planı, savaş sonrası Avrupa’nın ekonomik yeniden yapılanmasını desteklemek için hazırlanmış bir programdı ve Türkiye, bu plandan ekonomik yardım alan ülkelerden biri oldu. Bu yardımlar, Türkiye’nin tarım, sanayi ve altyapı yatırımlarında önemli gelişmeler kaydetmesini sağlamıştır.
Truman Doktrini ise, Sovyet yayılmacılığına karşı ABD’nin müttefiklerini desteklemek için sunduğu bir askeri ve ekonomik yardım paketiydi. Türkiye, bu kapsamda aldığı yardımlarla askeri modernizasyonunu gerçekleştirmiş ve NATO üyeliğine giden yolda önemli bir aşama kaydetmiştir.
Sonuç
1945-1950 yılları arasındaki Türk dış politikası, savaş sonrası dönemde değişen uluslararası dengelere uyum sağlama çabasıyla şekillenmiştir. Türkiye, Sovyet tehdidine karşı Batı’ya yönelmiş, ekonomik ve askeri yardımlardan yararlanarak uluslararası konumunu güçlendirmiştir. Bu dönem, Türkiye’nin Batı bloğunda yer almak için attığı ilk adımları ve dış politikada uzun vadeli stratejik bir dönüşümü temsil etmektedir.
Sonuç
1939-1950 yılları arasındaki Türk dış politikası, hem savaş dönemi tarafsızlık politikası hem de savaş sonrası Batı ile yakınlaşma çabalarıyla şekillenmiştir. Türkiye, bu dönemde uluslararası dengeleri gözeterek, hem bölgesel hem de küresel düzeyde etkili bir politika izlemeyi başarmıştır. Bu süreç, Türkiye’nin modernleşme ve demokratikleşme yolundaki çabalarına dış politika boyutuyla katkı sağlamıştır.
Akademik Çalışmalar
Aşağıda, Türk Dış Politikası (1939-1950) dönemiyle ilgili akademik çalışmalardan seçilmiş bazı kaynaklar bulunmaktadır:
- Denge Esaslı Türk Dış Politikasına Bir Bakış (1939-1945)
Bu makale, II. Dünya Savaşı sırasında Türkiye’nin denge politikası üzerine odaklanmaktadır. DergiPark - 1938-1950 Dönemi Türkiye Siyasi Gelişmelerinin İç Politika ve Dış Politika Etkileşimi Bağlamında Analizi
Bu çalışma, Türkiye’nin iç ve dış politika etkileşimlerini analiz etmektedir. DergiPark - İkinci Dünya Savaşı Döneminde (1939-1945) Türk Dış Politikası
Bu makale, savaş yıllarında Türkiye’nin dış politikasını incelemektedir. DergiPark - İsmet İnönü Dönemi Türk Dış Politikası (1939-1950)
Bu tez, İsmet İnönü dönemindeki Türk dış politikasını kapsamlı bir şekilde ele almaktadır. Açık Bilim - İkinci Dünya Savaşı ve Sonrası: 1939-1950 Yılları Arası Türk Dış Politikası
Bu çalışma, savaş ve sonrasındaki dönemde Türkiye’nin dış politikasını değerlendirmektedir. Academia
Bu kaynaklar, dönemin Türk dış politikası üzerine derinlemesine bilgi edinmek isteyenler için faydalı olacaktır.
Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar
1. Ahmad, F. (2007). Demokrasiye Geçiş Sürecinde Türkiye. İstanbul: Hil Yayınları.
2. İnönü, İ. (2009). Hatıralar. Sabahattin Selek (Yay. Haz.). Ankara: Bilgi Yayınevi.
3. Metintaş, M.Y. (2008). Refik Saydam’ın Yaşamı ve Kişiliği. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
4. Müderrisoğlu, A. (1990). Kurtuluş Savaşı’nın Mali Kaynakları. Ankara: ATAM.
5. Özdemir, N. (2013). Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Yol Vergisi. Tarih Araştırmaları Dergisi, 32, 213-248.
6. Pamuk, Ş. (2014). Türkiye’nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası.
7. Turan, Ş. (2005). Türk Devrim Tarihi – Yeni Türkiye’nin Oluşumu (1923-1938). Ankara: Bilgi Yayınları.
8. Gönlübol, M., & Ülman, H. (1996). Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1995). Ankara: Siyasal Kitabevi.
9. Aydın, S., & Taşkın, Y. (2014). 1960’tan Günümüze Türkiye Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
10. Albayrak, M. (2004). Türk Siyasi Tarihinde Demokrat Parti (1946-1950). Ankara: Phoenix Yayınları.
İlgili Bağlantılar
Türk İç Politikası (1939-1950): Dönemin Hükûmetleri ve Reformları(Yeni sekmede açılır)
1923-1932 Türk Dış Politikası: Lozan’dan Sadabad’a(Yeni sekmede açılır)
1932-1938 Türk Dış Politikası: Montrö ve Sadabad Dönemi(Yeni sekmede açılır)
Atatürk Dönemi’nde (1923-1938) Dünya ve Türkiye:(Yeni sekmede açılır)
